"HINÇAKLAR DÜŞMANIMIZDIR !" Bu sözler, Osmanlı İmparatorluğu hükümeti İçişleri Bakanı Mehmed Talat Paşa'ya ait olup, Ermeni Sosyal-Demokrat HINÇAK Partisi yayın organı "HINÇAK" gazetesinin, 1914 Aralık sayısında yayınlanmıştır.
"Ermenistan'da Reformlar" başlıklı makalenin yazarı Paramaz, büyük katilin sözlerini yazısında alıntı olarak olduğu gibi aktarmıştır : "HINÇAK'lar düşmanımızdır. Onlara karşı şiddet ve terör uygulayarak, niyet ve amaçlarıyla birlikte onları gömmeli, yok etmeliyiz".
Aynı yılın 16 temmuz günü Ermeni Sosyal-Demokrat HINÇAK Partisi'nin 120 üyesi tutuklanır. Onları ihbar eden, parti içinde Artür Sahakyan kod adıyla bilinen, asil adi Arşavir Sahakyan olan bir haindir. O, Ermeni Sosyal-Demokrat HINÇAK Partisi'nin Mısır şubesi delegelerinden biri olarak katıldığı, Romanya-Konstanz (Köstence)'de yapılan ESDHP 6. Parti Konferansı oturumlarına katılan tüm partililerin listesiyle, alınan parti kararlarını, yerel Türk konsolosu aracılığıyla Konstantinopol (Istanbul) Polis şefine ulaştırmış, daha sonra da mahkemeye çıkarılan Ermeni Sosyal-Demokrat HINÇAK Partisi üyelerini, Osmanlı devletini bölme ve bağımsız Ermenistan kurma amacıyla devrimci çalışmalarda bulunduklarını ihbar eden şahitlik yapmıştı.
İddianamedeki en ciddi suçlama, sözüm ona İttihad ve Terakki liderleri Talat, Enver ve Cemal'a karşı planlanan suikastla ilgiliydi. "MŞAK" gazetesinin bildiriminden anlaşıldığı üzere, Talat'ın bu nedeni fırsat bilerek, kukla mahkemeyi yönlendirerek, en ağır cezaların verilmesinde şahsen oynadığı rol çok büyüktü. 120 tutuklulardan bir kısmı, her halûkârda, mahkeme duruşmaları öncesi yapılan aracılıklar ve büyük çapta rüşvetler karşılığı serbest bırakılırlar. Mahkeme, 10 Mayıs 1915'te başlar, 17 gün sürer, karar 27 Mayısta beyan edilir. 6 kişi, suçsuz bulunarak serbest bırakılır.
Onlardan biri olan Hmayak Aramyan'ın kalemine ait "Rönesans'in dogum sancisi", "20 idam sehpası", "Ermeni Sosyal-Demokrat HINÇAK Partisi'nin ölümsüz 20'lerine saygı" pek değerli çalışmalar sayesinde, mahkeme duruşmaları ve sonrası hakkında çok önemli bilgilere rastlanmaktadır. Hatta, kendisinin de dönemin İstanbul Ermeni Patrigi Zaven Yeghyan'in aracılığı sayesinde özgürlüğüne kavuşmuş olduğunu bu çalışmaların yazarından öğrenmiş oluyoruz.
"Askeri Divan" yargılananlardan yirmiden fazlası için değişik hapis ve sürgün cezaları kararı alır, 20 kişi idama mahkûm edilirler. Onlar 15 Haziran 1915 (eski takvimle 2 haziran) günü, Osmanlı devleti başkenti İstanbul'un Sultan Bayazıd meydanında, binlerce insanın gözleri önünde idam edilirler.
İlk infaz, aslen (şimdiki Ermenistan'ın en güneyinde, İran'la sınır şehri) Meghri'li, Çarlık Rusya vatandaşı, pedagog-öğretmen, söylevci-yazar, devrimci, Ermeni Sosyal-Demokrat HINÇAK Partisi Merkez Komitesi üyesi, Ittihad ve Terakki liderlerine karşı suikast planladığı iddia edilen, asıl adı-soyadı Madteos Sarkisyan olan, kod adı Paramaz içindir. Onun idam sehpasında söylediği son sözler, "Siz, sadece bizim vücudumuzu
yok edebilirsiniz, fakat inandığımız fikirlerimizi ASLA ! Yarin o, Doğu'nun horizonunda belirecektir ve Ermenilik, özgür, sosyalist Ermenistan'ı selamlayacaktır !", onurla, tüm nesillerce yaşatılmıştır.
yok edebilirsiniz, fakat inandığımız fikirlerimizi ASLA ! Yarin o, Doğu'nun horizonunda belirecektir ve Ermenilik, özgür, sosyalist Ermenistan'ı selamlayacaktır !", onurla, tüm nesillerce yaşatılmıştır.
İdam ilmiği, sırasıyla diğer devrimci yiğitlerin boynuna da geçirilir.
Onları, isim-isim anarak tanıyalım.
Dr. Benne Torosyan, Harputlu Bedros kod adıyla bilinen bu yiğit insan, hapisten kaçma olanağını gönüllü olarak reddederek, yoldaşlarıyla ölümü cesurca karşılamayı tercih etme asaletini göstermiş ve asılırken "Biz, 20'leri asarsınız, ama arkamızdan 20 binlerin yürüyeceği kuşkusuzdur, bilesiniz !" son sözüyle ölümsüzleşmiştir.
Arapgirli Aram Açikbaşyan, ilk Kumkapı mitingiyle, ilk Şabin Karahisar halk direniş hareketinin örgütleyicisi, Ermeni Sosyal-Demokrat HINÇAK Partisi Istanbul örgütü kurucusu, 48 yaşında.
Van doğumlu Gegham Vanikyan, Harp Okulu talebesi, HINÇAK Öğrenciler Birliği başkanı.
Parti kod adı, İşçi olan Yervant Topuzyan, Bardizak (Bahçecik-Adapazari) Ermeni Okulu öğretmeni. Günah çıkarma amacıyla, dini görevini yapmak için, Kumkapı ana kilisesinden çağrılan papaz Kalust Boghosyan'in şahitliği sayesinde, son nefesini verirken bile, bu yiğidin dudaklarından yükselen "Ölüm her yerde aynıdir, ama ne mutlu öz halkının kurtuluşu için şehit düşene !" sözleriyle biten "Vatanimiz(*)" marşının son dörtlüğünün duyulduğunu öğreniyoruz.
Vahan Boyaciyan kod adli Ruben Garabetyan, genellikle yurtdışında devrimci çalışmalar yürütmüştür, 41 yaşında.
Armenak Hambartsumyan, Garnik Boyaciyan, Yeremia Manukyan, Hagop Basmaciyan, Hovhannes Ter-Ghazaryan, Tovmas Tovmasyan, Murad Zakaryan, Mgrdiç Yeritsyan, Garegin Boghosyan, Abraham Manukyan, (Sari Khaçik ve Emekçi adlarıyla taninan) Minas Keşişyan, Smbat Kiliçyan, Hrant Yegavyan, Boghos Boghosyan.
"Askeri Divan", anılan 20 isim dışında, önemli devrimcilerden Sabah-Gülyan, Varaztad ve Hrant Aghacanyan'ı da gıyabında ölüm cezasına çarptırır.
10 gün sonra, Nafiz Bey başkanlığında yeniden toplanan ayni "divan", bağımsız Ermenistan kurma amacıyla yabancı devletlerle ilişkiler kurmakla suçlanan Boghos (Paşa) Nubar'i da ölüme mahkûm eder. İdam kararının Sultan tarafından onaylanmasından sonra, infaz öncesi tüm idam mahkûmlarına, vasiyetlerini yazmaları için kağıt, giymeleri için de uzun beyaz gömlek verilmiştir. Papaz Kalust efendinin şahadetiyle, 20'ler kahramanlara yaraşır, cesaret ve onurla ölümden zerre kadar korkmadıklarını dosta da, düşmana da gösterirler.
"Kimse ONLARIN ağzından herhangi bir itiraz ya da şikayet ifade eden bir söz duymadı, çünkü ONLAR Ermenistan Kurtuluş Ordusu'nun inançlı askerleriydiler !" İdamları izlemiş olanlardan birçoklarının anlatılarına göre, infaz öncesi 20 devrimci yiğit, hep bir ağızdan ve ardı ardına "Yaşasın Ermenistan" diye haykırmışlardı.
Önce PARAMAZ'i sehpaya çıkarırlar, hemen ardından sırayla diğer 19 devrimciyi... Sonra, üzerinde ölüm kararı yazılı tahtalar boyunlarından asılır, daha sonra fotoğrafçıyı çağırıp, bolca fotoğraf çektirirler. Ardından davet edilen doktora teker teker 20 cenazenin kontrolünü yaptırıp, onların ölmüş olduklarının tasdik raporunu edinirler. Daha sonra idam sehpalarından indirilen cansız insan vücutlarını atlı yük arabalarına üst üste atıp-fırlatıp-yığarak, şişli Ermeni mezarlığına doğru yola çıkarlar.
...
...
(*) : [Ermeni devrimci hareketinin kurucusu olarak bilinen şair Mikayel Nalbantyan'in kalemine ait "Italyan kızın şarkisi" adli şiir, daha sonra notalandırılarak, hem 1918-1920, hem de 21.eylül.1991'den günümüze dek varolan 2 bağımsız Ermenistan cumhuriyetlerinin "VATANIMIZ" yeni adıyla tanımlanan ulusal marşıdır.]
VARDAN ONANIAN - Yerevan, 15.Haziran.2010
(Ermenistan günlük gazetelerinden "Haykakan Jamanak"-ta 15.06.2010 günü yayınlanan bu makale Ermenice aslından Türkçe'ye tarafımdan tercüme edilmiştir. 20 Ermeni devrimcinin anısı önünde saygıyla eğiliyorum. )
Sarkis HATSPANIAN "Mahkûmlar Hastahanesi" mahpushanesinde politik tutuklu, Yerevan - 15.haziran.2010
http://www.gelawej.net'den alınmıştır
http://www.gelawej.net'den alınmıştır
